Jan Kapała
Nieznana Ziemia Południowa była właściwie zdobywana po trosze przez wielu żeglarzy przez cały XV w. Za pierwszą relację z postawienia nogi przez Europejczyka na kontynencie australijskim można uznać lądowanie portugalskiego żeglarza Francisco Rodrigueza w 1512 r., opisane przez tego żeglarza w manuskrypcie znajdującym się obecnie w Bibliothèque Nationale de France. Nawigatorem w jednej z portugalskich wypraw był Andrea Corsali, w rzeczywistości wasal w służbie Medyceuszy (Florencja). Dziś powiedziałoby się, że był agentem.
Po powrocie z podróży wysłał dwa ważne listy do swoich seniorów, w których dokładnie opisał swoją podróż. Listy zawierały tajne dotychczas informacje o nawigacji na południowej półkuli Ziemi. Listy zostały opublikowane we Florencji w 1518 r. Corsali opisał gwiazdozbiór Krzyż Południa oraz dwa jasne zgrupowania gwiazd na niebie. Antonio Pigafetta, kronikarz podróży Magellana, także opisał niebo nad półkulą południową, ale kilka lat później. Te zgrupowania gwiazd nazwano Obłokami Magellana. Corsali opisał też wielkie wyspy (dzisiejsze wyspy Jawa, Sumatra, Timor) i jeszcze jedną, najdalszą oddzieloną od Lądu Południowego. Opublikowanie tych listów nie oznacza, że każdy już dokładnie wiedział, co z nich wynika. Z czasem dopiero kartografowie z takich szczątkowych informacji tworzyli swój obraz świata. W 1526 r. żeglarz portugalski Jorge de Meneses podczas podróży na Moluki został przez gwałtowną burzę zniesiony na ląd, który nazwał Papua (od malajskiego słowa oznaczającego skołtunioną fryzurę mieszkańców tej wyspy). Takich podróży i odkryć nowych wysp prawdopodobnie było więcej. Nie trzeba specjalnie popuszczać wodzy fantazji, żeby założyć, że z tych informacji zaczął się kształtować obraz, który opisałem poprzednio, cytując francuskich kartografów z Dieppe i ich mapy zawierające tajemniczą Iava le Grande. Pytanie, skąd niderlandzcy kartografowie Gerard Merkator i Abraham Ortelius wiedzieli o wyspiarskim charakterze Nowej Gwinei? Myślę, że właśnie z takich korespondencyjnych opisów, bo żeglarze hiszpańscy nie docierali jeszcze tak daleko, a Portugalia trzymała swoje odkrycia w tajemnicy, czasem tylko nieco ją naruszali. Florenckie banki rządzące wówczas finansami w Europie szukały informacji także, jak widać, wysyłając swoich emisariuszy razem z wyprawami morskimi Portugalczyków. Prawdopodobnie stąd pochodzi XVI-wieczna informacja o Nowej Gwinei jako wyspie.
Słynna mapa Gerarda Merkatora z 1569 r. zawiera także zarysy Lądu Południowego opisane podobnie jak mapa świata Abrahama Orteliusa z 1570 r. Opis na obydwu mapach jest podobny. Obydwaj kartografowie znali się osobiście i niewątpliwie przedyskutowali ze sobą zawartość swoich map. Dla porównania map obydwu wielkich kartografów – mapa Typus|Orbis Terrarum Orteliusa jest przekształcona do rzutu Merkatora. Na rysunku porównawczym wyraźnie widać, że rozbieżności w kształcie Lądu Południowego są u obu kartografów niewielkie. Obydwaj oddzielili od Lądu Południowego wielką wyspę Nową Gwineę. W tym momencie można popuścić wodze fantazji, jeśli chodzi o wiedzę o tym regionie Ziemi.
Fot. arch. Rysunek 1 Mapa Iava le Grande z atlasu Vallarda z 1547 r. Prawdopodobnie najstarsza mapa Australii. Reprodukowano dzięki uprzejmości Huntington Library USA Rysunek 2 Porównanie południowych części map świata Merkatora (1569 r.) i Orteliusa (1570 r.). Fragmenty map reprodukowano z Wikipedii Rysunek 3 Porównanie Planiglobów Ruscellego z 1574 i 1598 r. Reprodukowano dzięki uprzejmości pana Barry’ego Lawrence Rudermana, www.raremaps.com Rysunek 4 Zachodnia półkula na mapie Orteliusa z 1570 r. Nowa Gwinea jest półwyspem. Reprodukowano dzięki uprzejmości pana Barry’ego Lawrence Rudermana, www.raremaps.com Rysunek 5 Zachodnia półkula na mapie Orteliusa z 1580 r. Nowa Gwinea jest wyspą. Reprodukowano dzięki uprzejmości pana Barry’ego Lawrence Rudermana, www.raremaps.com Rysunek 6 Mapa świata Corneliusa de Jode z 1578 r. Nowa Gwinea jest półwyspem. Reprodukowano dzięki uprzejmości pana Barry’ego Lawrence Rudermana, www.raremaps.com Rysunek 7 Mapa świata Jana Baptisty Vrientsa z 1596 r. Nowa Gwinea jest półwyspem. Reprodukowano dzięki uprzejmości pana Barry’ego Lawrence Rudermana, www.raremaps.com
Cały materiał przeczytasz w “Jachtingu” 3-4/2022</p>
